خواندن گذشته برای نوشتن آینده

بسم الله الرحمن الرحیم

نوآوری آفرینش انسان ، نیاز دائمی و همیشگی او به تعلیم و تربیت ، آموزش و یادگیری است. آموزش از قدیمی ترین فرصت های توانمندساز و ظرفیت ساز بشری است و توصیه و دعوت به آن در تمام ادیان الهی مورد توجه قرار گرفته است.

دین مبین اسلام ، تعلیم وتربیت را عبادت و یکی از موهبت های بی بدیل الهی برای رشد و تعالی انسان و ابزار اصلی توانا سازی فرد برای پیمودن مراتب حیات طیبه می داند.

نبی مکرم اسلام حضرت محمد مصطفی (ص)، کسب علم و دانش را در تمام طول زندگی از تولد تا مرگ در شمار فرائض مهم برای تمامی زنان و مردان مسلمان عالم قرار داده حتی اگر لازم باشد برای کسب آن به سرزمین های دور سفر کنند.

سوادآموزی پنجره ی باز به دنیای دانستنی هاست ، مطالعات و تجارب نشان داده است افرادی که از مهارتهای اولیه خواندن و نوشتن محروم هستند ، نمی توانند سهم و نقش قابل ملاحظه ایی در توسعه پایدار و شکل گیری صلح فراگیر و صیانت از محیط زیست و اکوسیستم های نایاب و غیرتجدید پذیر ایفا نماید. به همین دلیل سوادآموزی یکی از ارکان اساسی تاسیس یونسکو از ابتدا تاکنون بوده ، محور اصلی برنامه جهانی آموزش برای همه ( ( EFAاز موضوعات کلیدی برنامه عمل دستورکار آموزش 2030 و اهداف توسعه پایدار(SDG) است.

آگاهی توده مردم و اعاده حقوق آنها و بخصوص ارائه تعلیم و تربیت با کیفیت و فراگیر از اهداف و آرمانهای انقلاب شکوهمند اسلامی است. پیام معمار بزرگ انقلاب حضرت امام خمینی (ره) کمتر از یکسال پس از پیروزی انقلاب و محورهای بسیار مهم آن ، گواه اراده نظام به محو بی سوادی در کشور است. امام (ره) ده سال زودتر از یونسکو ، به استراتژی آموزش برای همه، تاکید کردند.

و اکنون نیز رهبری فرزانه انقلاب اسلامی سوادآموزی را از مصادیق جهاد اعلام کرده و در سیاستهای کلی تحول در نظام آموزشی، ریشه کنی بی سوادی را مقدمه تحول بنیادین در آموزش و پرورش اعلام فرموده اند.

تمام دولت های پس از انقلاب، از سوادآموزی حمایت کرده اند و سوادآموزی در اغلب برنامه های توسعه مورد توجه بوده است. سوادآموزی در کشور ما رایگان و در دسترس همگان بوده و هست ، هیچ کس اعم از نژاد ، قومیت ، زبان ، مذهب و دین محدودیتی برای استفاده از خدمات سواد آموزی ندارد . تمام هزینه های سوادآموزی از طریق دولت ها تامین شده است. البته حمایت دولت تدبیر وامید از سوادآموزی با تصویب راهکارهای شتاب بخشی ، احیای شورای عالی پشتیبانی سوادآموزی و برگزاری 6 جلسه در سطح ملی و حدود 180 جلسه در سطح استان و 2500 جلسه در سطح شهرستانها ، کارنامه درخشان تری را رقم زده است.

سوادآموزی کشور به گروه سنی 49-10 سال متمرکز شده است و از حدود 000/500/3 نفری که سرشماری نفوس و مسکن سال 1390 خود را بی سواد اعلام کرده بودند و حدود 7% جمعیت این گروه سنی را تشکیل می دادند ، حدود 000/200/1 نفر باقی مانده است که تقریبا 4% جمعیت این گروه را شامل می شود.

فاصله درصد باسوادی زنان و مردان بعنوان یکی از شاخص های عدالت جنسیتی از 5/8% به 5% کاهش یافته است ، تقریبا 79% فعالیت های سوادآموزی به دختران و زنان و بخصوص مناطق روستایی اختصاص یافته است.

کاهش اختلاف باسوادی مناطق شهری و روستایی نیز یکی از شاخص های مهم عدالت آموزشی است ، حدود 53% فعالیت ها در مناطق روستایی،که سهم کمتر از 30% در جمعیت دارند ، متمرکز شده و تفاوت درصد باسوادی مناطق شهری و روستایی را از 7/13% به 8/9% کاهش یافته است.

6 استان کشور که بالاترین درصد بی سوادی را داشته اند مورد توجه قرار گرفته و برنامه ویژه ایی برای کاهش آمار بی سوادی در استان تدوین و با حمایت استانداران و پشتیبانی سازمان در حال اجراست.

در 3 سال گذشته حدود 000/50 نفر از اتباع خارجی بصورت رایگان تحت پوشش برنامه های سوادآموزی کشور قرار گرفته اند که آموزش حدود 10% آنها با مشارکت کمیساریای پناهندگان سازمان ملل صورت گرفته است.

آموزش اولیای بی سواد دانش آموزان در 2 سال گذشته مورد توجه بوده و تاکنون حدود 50% آنها باسواد شده اند و این طرح بعنوان یکی از تجارب برتر سوادآموزی ، در پورتال موسسه آموزش بزرگسالان یونسکو (UIL ) برای استفاده کشورهای دیگری قرار گرفته است. همچنین با مطالعه و برگزاری کارگاه تخصصی در زمینه سواد سنجی گامهای خوبی برداشته شده و آزمونهای پایانی سوادآموزی توسط ابزارهای استاندارد ، برگزار می شود.

گزارش اخیر موسسه آمار یونسکو (UIS ) هم موید پیشرفت قابل ملاحظه درصد باسوادی جوانان و بزرگسالان کشور در فاصله سالهای 2013 تا 2015 در کشور است ، بطوریکه درصد باسوادی جوانان گروه سنی 24-15 سال با 45/% رشد، از 77/97 به 22/98 رسیده و درصد باسوادی گروه سنی 64-25 سال با 65/2% رشد از 79/85 به 44/88 رسیده است.

با تمام تلاش ها و پیشرفت های حاصل شده ، واقعیت این است که هنوز هم تعدادی از کودکان ، بخصوص کودکانی که در شرایط سخت زندگی می کنند ، به دلایل مختلف موفق به اخذ شناسنامه و اوراق هویتی نشده و وضعیت آموزش آنها معلوم نیست ، تعدادی از کودکان لازم التعلیم وارد مدرسه نشده و یا قبل از اتمام دوره ابتدایی از چرخه آموزش خارج می شوند ، تعدادی قابل توجهی از بزرگسالانی که دوره سوادآموزی را گذرانده اند ، به دلیل غنی نبودن محیط زندگی و یا پائین بودن کیفیت آموزشی به بی سوادی رجعت می کنند و همه اینها به آمار بی سوادان کاربردی و واقعی اضافه می شوند.

این در حالی است که مفهوم سواد در سالیان اخیر توسعه چشم گیری پیدا کرده است و باید بتواند نیازهای شهروندان را در دنیای رو به پیشرفت فناوری مرتفع کند و زمینه یادگیری مستقل و مادام العمر را برای شهروندان فراهم کند.

روز جهانی سوادآموزی در سالهای اخیر با شعارهای ، سوادآموزی و حفظ توسعه (2006) ، سواد وسلامت و بهداشت روان ( 2008-2007) ، سواد و توانمندسازی (2010-2009) ، سواد و صلح (2013-2012) ، سواد برای قرن 21 (2013) ، سواد و توسعه پایدار (2014) ، سواد و جوامع پایدار (2015) نامگذاری شده بود و در سال جاری با عنوان ” خواندن گذشته برای نوشتن آینده ” نامیده شده است .

این روز ، در صدد است ، فرصتی را برای بازاندیشی در روش های گذشته و خلق راه های جدید و نوآورانه بر اساس شناختی که از آسیب ها ، چالش ها، دست آوردها و درس های آموخته شده حاصل گردیده ، فراهم نموده و بینش عمیق تر و انگیزه افزونتری را برای اجرای برنامه های سوادآموزی، در کارشناسان ، صاحب نظران ، مدیران اجرایی ، ذینفعان و شرکا و حامیان ایجاد نماید.

در این راستا توجه خوانندگان محترم را به چند نکته جلب می کنم.

بررسی های جهانی نشان داده است غالبا دربرنامه های ملی، پیچیدگی ودشواری کارسوادآموزی کمتر مورد توجه برنامه ریزان قرار میگیرد و به همین دلیل، اهداف بلند پروازانه تعیین شده وکمتر محقق می شوند.

کلید موفقیت بسیاری از پویش ها و نهضت های سوادآموزی در این است که عواملی مثل فراگیری و عدالت ، برنامه درسی ، انگیزش ، فناوری، سبک های یادگیری و ابزارهای سنجش ، یادگیری، با مقولاتی نظیر ساختار مدیریت ، پشتیبانی جامعه ، کمپین رسانه ایی ، استانداردسازی تعاریف ، پایگاه داده ها و نظام ارزشیابی ، فرصت های مداوم یادگیری ، بکارگیری آموزش دهندگان با صلاحیت ، با موضوعاتی از قبیل اراده سیاسی و حاکمیت ، محیط زندگی غنی شده و توانمندساز ، احساس مالکیت عمومیو بسیج ملی و اقدامات قانون گذاری، در شبکه ایی منظم و معنی دار، حول محور فراگیر سازمان یافته و تاثیر وتاثر آنها بر یکدیگر و جریان سوادآموزی مورد توجه باشد. که با گذشت بیش از 35 سال از تاسیس نهضت سوادآموزی کمتر شاهد این تجارب موفق دنیا نشان می دهد.

سوادآموزی باید به استراتژی های توسعه ملی و برنامه های توسعه اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و آموزشی کشور گره بخورد و فرصت های متنوعی را برای توانمندسازی و کسب شایستگی های پایه برای همه افراد جامعه هدف فراهم نماید. استراتژ های سوادآموزی از پاسخگویی به نیاز منحصرا یک فرد باسواد، به خانواده و جامعه باسواد ارتقاء یابد. لازمه این کار جانمایی سوادآموزی در پیوستار توسعه پایدار و همه جانبه کوتاه مدت و میان مدت کشور است و در حال حاضر برنامه ششم توسعه، ظرفیت این پیوند را دارد . مشروط به اینکه به یافته ها و تجارب جهانی توجه شود.
آموزش با کیفیت برای بزرگسالان ، مستلزم سرمایه گزاری به مقدارکافی است ، و باید از کفایت و پایداری منابع اختصاص یافته، برای مداخله موثر در توانمندسازی جامعه هدف، آن هم در مقیاس بزرگ، اطمینان حاصل کرد. بدون افزایش چشم گیر منابع پایدار، موفقیت برنامه های کلان در هاله ایی از تردید و ابهام قرار می گیرد.

ستون فقرات یک برنامه ملی ، وجود گنجینه ایی از مدیران ، کارشناسان، مدرسان، پژوهشگران، پایشگران و آموزش دهندگان حرفه ایی و در دسترس در تمام نقاط کشور است. تامین چنین مناسبی مستلزم توجه حاکمیت و مشارکت جدی دانشگاهها و مراکز علمی و آموزشی و همچنین اتخاذ استراتژی های تضمین کیفیت و انجام پژوهش های کاربردی و ارائه ابتکارات و نوآورهاست.

استفاده از فناوری های ارتباطات و اطلاعات ، بعنوان عنصر هم شتاب دهنده به اجرای کار و افزایش بازدهی و اثربخشی منابع ضروری و حیاتی است و باید تدابیری اتخاذ شود تا از این فرصت فزاینده برای توسعه پوشش برنامه های سوادآموزی و تسهیل دسترسی فراگیران و آموزش دهندگان به فرصت های یادگیری در همه زمانها و همه مکانها و متناسب با شرایط و نیازهای همه مخاطبین بهره برداری شود.

هرچند سازمان نهضت سواد آموزی در این رابطه اقداماتی را انجام داده است ولی بین آنچه که انجام شده و یا در حال انجام است و آنچه که مورد نیاز جامعه است تفاوت فاحشی وجود دارد.

حصول اطمینان وتضمین این موضوع که سواد بعنوان بخشی از یک نظام یکپارچه آموزش و توانمندساز بزرگسالان منظور شده و رابطه طولی و عرضی فعالیت ها و برنامه های سوادآموزی با سایر اجزاء و زیر نظامهای آموزشی مورد توجه قرار گرفته است.

به نظر می رسد وقت آن رسیده است که دست آوردها و تجارب ارزشمند حاصل از بیش از 3 دهه آموزش بزرگسالان ، به خدمت گرفته شده و محدوده آموزش های پایه از سوادآموزی به همه بزرگسالانی که فرصت تحصیل تا پایان متوسطه در نظام آموزش رسمی از دست داده اند ، توسعه داده و در ساختاری منعطف ، پویا و متناسب با نیازهای فردی و اجتماعی ، شغلی و حرفه ایی نقش ها ومسئولیت های شهروندی و شرایط و اقتضائات اجتماعی و فرهنگی کشور برای توانمندسازی حدود 30% بزرگسالان 65-25 سال کشور که تحصیلات کمتر از دیپلم دارند ایفای نقش نمایند. بنظر تعهد اجرایی اهداف توسعه پایدار ( SDG) و دستورکار آموزش 2030 و همچنین برنامه ششم توسعه فرصت نهایی برای این مهم در اختیار کشور قرار داده است.

والسلام علیکم و رحمته الله و برکاته

18 شهریور 1395